ऑलिम्पिकमधील हे शुभंकर तुम्हाला माहीत आहेत का?

बीजिंग 2022 च्या शीतकालीन ऑलिम्पिक स्पर्धेचा हा शुभंकर. बिंग ड्वेन ड्वेन हे नाव विचित्र वाटत असेल... पण चिनी भाषेत बिंग (Bing) म्हणजे बर्फ. बर्फ हे पावित्र्य आणि ताकद याचं प्रतीक आहे. ड्वेन ड्वेन (Dwen Dwen) हा शब्द बालकांचं प्रतिनिधित्व करतो. खेळाडूतली ताकद आणि आत्मविश्वास हा एक प्रकारे ऑलिम्पिक भावना वाढवत असतो, असा या शुभंकरमागचा अर्थ आहे. हा शुभंकर आनंदी पांडाचं एक रूप आहे. त्याचं संपूर्ण शरीर बर्फाचं आहे. डाव्या हातातील बदामाचं चिन्ह म्हणजे येणाऱ्या पाहुण्यांच्या आदरातीथ्याचं रूप आहे.

बीजिंग 2022 च्या शीतकालीन ऑलिम्पिक आयोजन समितीकडे चीनसह जगभरातील 35 देशांतून तब्बल 5,800 शुभंकरचे डिझाइन आले होते. शुभंकरसाठी ही जागतिक स्तरावरील स्पर्धा होती. या सर्व डिझाइनची पडताळणी आंतरराष्ट्रीय तज्ज्ञांकडून करण्यात आली. अंतिम बिंग ड्वेन ड्वेन या शुभंकरची निवड मात्र फाइन आर्टसच्या ग्वांगझू अकादमीने व कला शाखेतील जिलिन विद्यापीठाने केली.

टोकियो ऑलिम्पिक स्पर्धेचा हा शुभंकर. मिराइतोवा MIRAITOWA | हा शुभंकर अनेक अर्थाने महत्त्वपूर्ण आहे. तसं पाहिलं तर 2020 मध्येच हा शुभंकर झळकला असता, पण करोना महामारीमुळे 2020 ची टोकियो ऑलिम्पिक एक वर्षासाठी पुढे ढकलली. आता हा क्रीडाकुंभ 2021 मध्ये होणार आहे.मिराइ (mirai) या जपानी नावाचा अर्थ आहे भविष्य आणि तोवा (towa) म्हणजे शाश्वत. लोकांच्या हृदयात शाश्वत आशेने परिपूर्ण असलेल्या भविष्यास प्रोत्साहित करण्यासाठी या शुभंकराचे नाव मिराइतोवा असे निवडले आहे.

या शुभंकरचा निर्माता आहे रियो तानिगुची (Ryo Taniguchi). त्याचा शुभंकर निवडण्यामागील प्रक्रिया विशेष आहे. टोकियो ऑलिम्पिकच्या आयोजन समितीने शुभंकरसाठी ऑगस्ट 2017 मध्ये स्पर्धा घेतली होती. ही स्पर्धा फक्त जपानमधील नागरिकांसाठीच होती. 18 किंवा त्यापेक्षा जास्त वयोगटातील कोणत्याही व्यक्तीला या स्पर्धेत सहभागी होता येणार होतं. समितीला 2,042 शुभंकरच्या डिझाइन प्राप्त झाल्या. वेगवेगळ्या टप्प्यातून यातील निवडक तीन शुभंकर निवडण्यात आले. आता यातून एकमेव शुभंकर कोणता निवडायचा? मग त्यासाठी जपानने डिसेंबर 2017 मध्ये नामी शक्कल निवडली. निवडक तीन शुभंकर जपानच्या सर्व प्राथमिक शाळांतील प्रत्येक वर्गासमोर ठेवले. एका वर्गाला एकच मत देण्याचा अधिकार होता. 11 डिसेंबर 2017 ते 22 फेब्रुवारी 2018 या कालावधीत मतदान घेण्यात आले. त्यात 16 हजार 769 शाळांमधील 2 लाख 5 हजार 755 वर्ग सहभागी झाले होते. रियो तानिगुची (Ryo Taniguchi) या कलाकाराच्या शुभंकरला सर्वाधिक एक लाख 9 हजार 41 मते मिळाली.

2018 च्या पिओंगचांग शीतकालीन ऑलिम्पिक स्पर्धेच्या शुभंकराचे नाव होते सूहोरांग. पट्टेरी पांढऱ्या वाघाचे स्वरूप असलेले हे सूहोरांग मुलांना आवडणार नाही तरच नवल. कोरियात पट्टेरी पांढरा वाघ संरक्षक प्राणी मानला जातो. कोरियन भाषेत सूहो म्हणजे संरक्षण. हा शुभंकर म्हणजे ऑलिम्पिकमधील खेळाडू, प्रेक्षक आणि इतर खेळाडूंना दिलेल्या संरक्षणाचा प्रतीक आहे. रांग “Rang” हा शब्द “हो-रांग-आय” (“Ho-rang-i”) या कोरियन शब्दातून घेतला आहे. “हो-रांग-आय” म्हणजे वाघ. हाच रांग (“Rang”) शब्द “जिओंग-सीओन ए-री रांग” (Jeong-seon A-ri-rang) या गँगवनच्या पारंपरिक लोकगीताच्या ओळीतही गुंफला आहे. हे लोकगीत या स्पर्धेत सादर करण्यात आलं होतं.

या शुभंकराचे नाव म्हणजे ब्राझीलचा संगीतकार व्हिनिसियस डी मोरेस याला वाहिलेली श्रद्धांजली होय. व्हिनिसिअस हा शुभंकर विविध प्राण्यांचं मिश्रण आहे. या शुभंकराची रचना पॉप संस्कृती, व्हिडीओ गेम आणि अ‍ॅनिमेशन प्रतीकांतून घेतलेेली आहे. पॅरालिम्पिक गेम्सच्या सहकाऱ्यांबरोबरच, व्हिनिसियस ब्राझिलियन लोक आणि संस्कृती आणि त्याच्या निसर्गसंपन्नतेचे स्वरूप म्हणजे हा शुभंकर.

हा शुभंकर बर्डो नावाच्या स्टुडिओने तयार केला आहे. रिओ 2016 च्या शीतकालीन ऑलिम्पिकसाठी ब्राझीलमधील अ‍ॅनिमेशन, इलस्ट्रेशन आणि डिझाइन क्षेत्रातील व्यावसायिक आणि कंपन्यांकडून निविदा मागवण्यात आल्यानंतर नोव्हेंबर 2012 मध्ये शुभंकर निश्चित करण्यात आले होते. ब्राझीलमधील मोठमोठ्या कंपन्या यात सहभागी झाल्या होत्या. वेगवेगळ्या डिझाइनची छाननी केल्यानंतर ऑगस्ट 2013 मध्ये अंतिम शुभंकर निश्चित करण्यात आले. ऑलिम्पिक आणि पॅरालिम्पिकचे वेगवेगळे शुभंकर एकाच दिवशी 23 नोव्हेंबर 2014 मध्ये सार्वजनिक करण्यात आले. आता या शुभंकरांची नावं निश्चित करायची तर ती लोकांमधूनच. म्हणून ऑलिम्पिक आणि पॅरालिम्पिक या दोन्ही क्रीडाकुंभांच्या शुभंकरांसाठी लोकांसमोर तीन नावांचे पर्याय ठेवण्यात आले. ते असे : 1. ओबा आणि इबा (Oba and Eba), 2. टिबा टक आणि एस्क्विंडम आणि टॉम (Tiba Tuque and Esquindim), 3. व्हिनिसिअस आणि टॉम (Vinicius and Tom). ऑलिम्पिक आणि पॅरालिम्पिक या क्रमाने ही शुभंकरांची नावे होती. एकूण 323,327 मते नोंदविण्यात आली. त्यात व्हिनिसिअस आणि टॉम या नावांना सर्वाधिक 44 टक्के मते मिळाली आणि हीच नावे या शुभंकरांना देण्यात आली.

ससा, ध्रुवीय अस्वल आणि बिबट्या... (The Hare, the Polar Bear and the Leopard). ही काही गोष्ट नाही, तर रशियातल्या सोची 2014 च्या ऑलिम्पिकच्या शुभंकरांची नावं आहेत. एरव्ही एकच शुभंकर असतो, पण रशियाने तीन शुभंकर देण्यामागची कल्पना वेगळी आहे. कारण ही ऑलिम्पिक तीन वेगवेगळ्या पोडियममध्ये होणार होती. या तिन्ही पोडियमची प्रतीकं म्हणजे हे तिन्ही शुभंकर.

या तिन्ही शुभंकरांचे निर्माते तीन वेगवेगळे कलाकार आहेत. सशाचं प्रतीक उभं केलंय सिल्व्हिया पेत्रोवा (Silviya Petrova) या महिला कलाकाराने, तर ध्रुवीय अस्वलाती प्रतीमा साकारलीय ओलेग सेरेडेश्नीय (Oleg Seredechniy) यांनी. तिसरी बिबट्याचं (Vadim Pak) प्रतीक साकारलंय वादिम पाक या कलाकाराने. शुभंकरांची निवडप्रक्रिया प्रथम रशियात, नंतर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर झाली. सुमारे 24,048 चित्रे कलाकारांनी पाठवली होती. स्पर्धेच्या दुसऱ्या टप्प्यात दहा शुभंकर निवडण्यात आले. व्यावसायिक कलाकारांनी या शुभंकरांवर थोडेसे काम करीत अंतिम हात फिरवला. या शुभंकरांची अंतिम निवड रशियन नागरिकांवर सोपवली. “तलिस्मानिया सोची 2014- दि फायनल” (Talismaniya Sochi 2014 - The Final) या नावाने 26 फेब्रुवारी 2011 रोजी टीव्हीवरील एका कार्यक्रमाद्वारे रशियन नागरिकांनी सर्वाधिक पसंती दिलेल्या शुभंकरांची निवड करण्यात आली.

वेनलॉक (Wenlock) हे लंडन ऑलिम्पिकच्या शुभंकराचं नाव. श्रोपशायरमधील (Shropshire) मच वेनलॉक (Much Wenlock) या शहराचं नाव या शुभंकराला दिलं आहे. वेनलॉक शहराचं नाव शुभंकराला का दिलं असेल... त्याचं कारण म्हणजे 1896 मध्ये आधुनिक ऑलिम्पिकची सुरुवात होण्यापूर्वीच या शहरात विविध खेळांच्या स्पर्धा एकाच ठिकाणी होत असत. डॉ. विल्यम पेनी ब्रुक्स या खेळांचे जनक मानले जातात. वेनलॉकपासूनच आधुनिक ऑलिम्पिकने प्रेरणा घेतल्याचे मानले जाते. कारण आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समितीचे संस्थापक बॅरन पिअरे डी कुबर्तिन यांनी या शहराला भेट दिल्यानंतर सहा वर्षांनी 1896 मध्ये आधुनिक ऑलिम्पिकला सुरुवात झाली. मायकेल मोरपुर्गो यांनी या शुभंकराच्या मेटॅलिक लूकबाबत सांगितले, की लंडन ऑलिम्पिक स्टेडियमसाठी जे स्टील वापरण्यात आलं त्याच्या अखेरच्या थेंबातून हा शुभंकर बनवण्यात आला आहे. शुभंकराच्या डोक्यावरचा लाइट हा लंडनच्या प्रवासी टॅक्सीच्या लाइटवरून घेतला आहे. त्याचे डोळे कॅमेऱ्याचे लेन्स आहेत. ऑलिम्पिक रिंगच्या पाच रंगांचे ब्रेसलेट मैत्रीचे प्रतीक म्हणून घातलेले आहे.

आयरिश डिझाइन एजन्सीने या शुभंकराची निर्मिती केली होती. लंडनमधील रस्ते, पार्क आणि भूमिगत स्थानकांच्या प्रवेशद्वारावर वेनलॉक (Wenlock) शुभंकराचे 84 पुतळे उभारण्यात आले होते. पॅरालिम्पिकचा शुभकर मँडेविलेसोबत (Mandeville ) हे पुतळे उभारण्यात आले होते. हे पुतळे 2.30 मीटर उंच आणि प्रत्येकाचं वजन एक टन होते. हे पुतळे उभारण्यामागचा हेतू हा होता, की पर्यटकांना स्पर्धेदरम्यान मार्गदर्शन मिळू शकेल. या पुतळ्यांना 22 कलाकारांनी विविध वेशभूषांनी सजविले होते. हा शुभंकर निवडण्यासाठी 2008 मध्ये स्पर्धा घेतली होती. यात शंभरपेक्षा अधिक कलाकारांनी भाग घेतला होता. त्यात आर्टिस्ट, एजन्सीजचा समावेश होता. वेनलॉक आणि मँडविले हे दोन शुभंकर एका डिझाइनच्या मालिकेतून निवडण्यात आले होते. या मालिकेत मानवनिर्मित कबूतर, एक अ‍ॅनिमेटेड चहाकप आणि बिग बेनची आयुधे आणि पायांची वैशिष्ट्ये यांचा समावेश होता.

व्हँकुवर 2010 च्या शीतकालीन ऑलिम्पिकच्या शुभंकराचं नाव क्वाची आणि मिगा. या शुभंकरांच्या निर्मितीमागची प्रेरणा कॅनडातील मूळ प्राणीजगत आणि वेस्ट कोस्टच्या आदिवासींच्या कहाण्या आहेत. जंगलातील महाकाय प्राण्याचं प्रतीक स्थानिकांमध्ये लोकप्रिय आहे. त्याला सॅसक्वाच (sasquatch) असं म्हणतात. क्वाची हे त्याचंच एक प्रतीक आहे. त्याचं संपूर्ण शरीर केसाळ आहे. त्याने पायात बूट आणि कानांवर इअरमफ परिधान केलेले आहेत. मिगा हे एक समुद्री अस्वल आहे. समुद्री अस्वल हा एक पौराणिक प्राणी आहे जो व्हेल आणि केर्मोड अस्वलाचं एक रूप आहे. केर्मोड अस्वलालाच बीअर स्पिरिट असंही म्हणतात, जो ब्रिटिश कोलंबियात आढळतो.

हे शुभंकर मिओमी डिझाइन (Meomi design) संस्थेने तायर केले आहेत. ऑलिम्पिक आयोजन समितीने इलस्ट्रेशन संस्था आणि व्यावसायिकांकडून शुभंकर रचनेसाठी निविदा मागवल्या होत्या. एकूण 177 रचना समितीला प्राप्त झाल्या. त्यापैकी पाच रचना निवडण्यात आल्या. या पाच रचनांचा सखोल अभ्यास केल्यानंतर मिओमी डिझाइनची रचना निवडण्यात आली. क्वातची आणि मिगा हे दोन्ही मित्र दर्शविले आहेत. त्यांना मकमक (Mukmuk) असं म्हणतात.हे शुभंकर नंतर खूप लोकप्रिय झाले. मकमक हा शब्द व्हँकुवरच्या बेटावरील अतिशय दुर्मिळ अशा खारीच्या प्रजातीतील प्राण्यावरून प्रेरित आहे. मकमक (Mukmuk) हा शब्द मकामक (muckamuck) या शब्दावरून घेतला आहे. मकामकचा अर्थ आहे चिनूक (Chinook) आदिवासींचा पदार्थ. अर्थात, हा पदार्थ केवळ चर्चेतच होता. वस्तुरूपात नव्हता. नंतर या पदार्थाची अनेक उत्पादने सुरू झाली.

काव्यात्मक अशी ही शुभंकरांची नावं उच्चारताना विचित्र वाटत असतील, पण चिनी भाषेतील ही नावं मुलांना आकर्षित करण्यासाठी योजलेली होती. बीबी, जिंगजिंग, हुआनहुआन, यिंगयिंग, निनी ही नावं उच्चारताना तुम्हाला त्यातली गंमत लक्षात येईल. ही पाचही नावं एकमेकांशी संबंधित आहेत. ओळखा बरं... बीजिंगमध्ये तुमचं स्वागत आहे ( “Welcome to Beijing”) हे चिनी व्यक्ती कसं सांगेल... तर तुम्हाला चिनी भाषेत म्हणेल, बीजिंग हुआन यिंग निन (Beijing Huan Ying Nin). म्हणजे बीजिंगमध्ये तुमचं स्वागत आहे... आता आलं असेल तुमच्या लक्षात. बीजिंग हुआन यिंग निन (Beijing Huan Ying Nin) हीच नावं चिनी शुभंकरांना दिली... बी जिंग हुआन यिंग निन (Bei Jing Huan Ying Nin). ही शुभंकर फुवापासून निर्मिलेली आहेत. फुवा (Fuwa) म्हणजे भाग्यशाली बाहुल्या (good-luck dolls). प्रत्येक शुभंकर हा ऑलिम्पिक चिन्हाच्या पाच वर्तुळांच्या एका रंगाचं प्रतिनिधित्व करतो. हे पाचही शुभंकर वेगवेगळ्या निसर्गतत्त्वांपासून निर्मिलेले असून, ते सर्व वेगवेगळ्या इच्छा व्यक्त करताना दिसतात. बीबी हा शुभंकर माश्याच्या रूपात आहे. तो पाण्याशी नातं सांगतो. बीबी निळा असून, समृद्धी ही त्याची इच्छा आहे. जिंगजिंग हा जंगलातील पांडाचं प्रतिनिधित्व करतो. त्याचा रंग काळा आहे आणि आनंद ही त्याची इच्छा आहे. यिंगयिंग हा तिबेटी हरणाच्या रूपात असून, तो पृथ्वीचं प्रतिनिधित्व करतो. तो पिवळ्या रंगाचा असून, उत्तम आरोग्य ही त्याची इच्छा आहे. निनी एका लहान पक्ष्याचं रूप असून, तो आकाशाचं प्रतिनिधित्व करतो. तो हिरवा आहे आणि उत्तम भाग्याची तो इच्छा व्यक्त करतो. हुआन हुआन हे अग्नीचं मूल आहे. तो लाल आहे आणि तो ऑलिम्पिक ज्योतीचं प्रतिनिधित्व करतो. यातून मुलांना खेळाची आवड यातून व्यक्त होते.

ही पाच शुभंकराची भन्नाट संकल्पना हान मिलिन (Han Meilin) यांची आहे. ऑलिम्पिक समितीने जगभरातील ग्राफिक डिझायनर्स आणि कम्युनिकेशन संस्थांकडून शुभंकरांबाबत सूचना मागवल्या होत्या. एकूण तीन हजार संस्थांनी शुभंकरांबाबतची संकल्पना सुचवली होती.

2006 मध्ये ट्युरिन ऑलिम्पिक झाली होती. इटलीमध्ये हे ट्युरिन शहर आहे. या ट्युरिन ऑलिम्पिकच्या शुभंकरांची ही नावंही आपल्याला परिचित असण्याचं कारण नाही. कारण निवे आणि ग्लिझ ही इटालियन भाषेतील नावं आहेत. इटालियन भाषेतील ‘निवे’ म्हणजे बर्फवृष्टी (snow) आणि ‘ग्लिझ’ म्हणजे बर्फ. या दोन शुभंकरांमध्ये निवे हा एक स्नोबॉल (snowball) आहे, तर ‘ग्लिझ’ एक बर्फाचा तुकडा. निवे हा गोल आणि तरल पदार्थ आहे. हे सद्भाव आणि अभिमानाचं प्रतीक आहे, ग्लिझ शक्ती आणि क्षमतेचं प्रतीक आहे.

या शुभंकरांचा निर्माता आहे पेड्रो अल्बुकरक्यू (Pedro Albuquerque). शुभंकरांच्या निर्मितीसाठी आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा घेण्यात आली. स्पर्धेच्या तीन वर्षे आधीच ही स्पर्धा जाहीर करण्यात आली होती. ही स्पर्धा कलाकार, अ‍ॅडव्हर्टायझिंग अँड ग्राफिक डिझाइन संस्थांसाठी खुली होती. एकूण 237 शुभंकर आयोजन समितीला प्राप्त झाले. त्यापैकी अंतिम पाच शुभंकर निवडण्यात आले. या पाचपैकी आयोजन समितीने एक डिझाइन निवडले. हे डिझाइन होते पेड्रो अल्बुकरक्यू या पोर्तुगीज कलाकाराने काढलेल्या शुभंकरांचे. 1992 च्या बार्सिलोना ऑलिम्पिकचा शुभंकर तयार करणारा जेव्हिअर मारिस्कल (Javier Mariscal) हा कलाकार निवड समितीत होता.

फिवोस आणि अथेना (Phevos and Athena) ही अथेन्स ऑलिम्पिक स्पर्धेचे दोन शुभंकर. ही दोन्ही शुभंकर ऑलिम्पस देवतांची नावं आहेत. ‘अपोलो’ या प्रकाश आणि संगीताच्या देवतेचं दुसरं नाव ‘फोबोस’ (Phoebos) असंही आहे. हे ‘फोबोस’ म्हणजे फिवोस. दुसरं अथेना हे नाव अथेन्सच्या ज्ञान आणि रक्षणकर्त्या देवतेचं आहे. ही दोन्ही शुभंकर प्राचीन ग्रीस आणि आधुनिक ऑलिम्पिकला जोडणारी प्रतीकं आहेत. फिवोस आणि अथेना या दोन्ही देवता बहीण-भाऊ मानल्या जातात. इसवीसनपूर्व सातव्या शतकात घंटीच्या आकारात विशिष्ट टेराकोटा बाहुलीचा विचित्र आकार होता. तो खेळाचा आनंद आणि ऑलिम्पिक मूल्यांचं प्रतीक मानलं जातं. पॅराग्राफ डिझाइनचा स्पायरोस गोगोस (Spiros Gogos, Paragraph Design) हा या शुभंकरांचा निर्माता आहे. या शुभंकराच्या स्पर्धेसाठी जगभरातील संस्था आणि व्यावसायिकांकडून १९६ रचना आल्या होत्या. त्यातून फिवोस आणि अथेना या शुभंकरांची निवड करण्यात आली.

विचित्र वाटली तरी ही शुभंकरांची नावं आहेत. पावडर, तांबे आणि कोळसा हे उताहचे (Utah) नैसर्गिक स्रोत आहेत. शुभंकरांच्या नावांसाठी सुमारे 42,000 शाळकरी मुलांकडून सूचना मागवण्यात आल्या होत्या. त्यासाठी आयोजन समितीने राष्ट्रीय मतदान जाहीर केले होते. त्यातून काही नावे समोर आली. त्यात नभ (Sky), क्लिफ (Cliff), सावली (Shadow), बाण (Arrow), बोल्ट (Bolt), रॉकी (Rocky) या नावांचाही समावेश होता. पावडर म्हणजे ससा, कॉपर म्हणजे कोल्हा आणि कोळसा म्हणजे काळा अस्वल. सशाचा वेग, कोल्ह्याची पर्वताच्या शिखरावर जाण्याची क्षमता आणि काळ्या अस्वलाची ताकद हे ऑलिम्पिकचं बोधवाक्य ‘वेग, सर्वोच्च आणि शक्तिमान’ (Citius, Altius, Fortius) हे दर्शवते. हे शुभंकर प्राचीन उताह संस्कृतीपासून घेतले आहेत.

शुभंकरांचे पहिले रेखाटन तीन वेगवेगळ्या शहरांमध्ये (साल्ट लेक सिटी, फिनिक्स आणि मिलवॉकी) फोकस गटांना सादर करण्यात आले होते. सर्व वयोगटांतील सुमारे 80 टक्के सहभागींनी ससा, कोल्हा आणि काळा अस्वल निवडले.

सिडनीपासून (Sydney) सिड (Syd), ऑलिम्पिकपासून ऑली (Olly) आणि मिलेनियमपासून मिली. बदकासारखा प्लॅटिपस म्हणजे सिड, धीवराद्य पक्षी म्हणजे ऑली, एचिडना प्राण्यासारखा मिली अशी या तीन शुभंकरांची रचना आहे. या शुभंकरांचा निर्माता आहे मॅथ्यू हॅटन (Matthew Hatton).

ऑस्ट्रेलियाने सिडनी ऑलिम्पिकसाठी स्पर्धा घेतली नाही; पण शुभंकर निवडीसाठी शोध जरूर घेतला. हा शोध ऑस्ट्रेलियासह अन्य देशांत करण्यात आला. त्या वेळी त्यांना मॅथ्यू हॅटन यांची काही रेखाटने मिळाली आणि तीच त्यांनी शुभंकरांसाठी निवडली. ऑस्ट्रेलियाचा राष्ट्रीय प्राणी कांगारू आणि देशात आढळणारा कोलासची चित्रे तर भरपूर होती. मात्र हे दोन प्राणी सोडून इतर प्राणी जे फारसे ज्ञात नाहीत, त्यांचा शुभंकर म्हणून प्राधान्याने विचार करण्यात आला. मॅथ्यू हॅटनच्या रेखाटनांमध्ये त्यांना असे प्राणी दिसले. यापूर्वीच्या काही ऑलिम्पिकसाठी दोन किंवा चार शुभंकर होते. मात्र, ऑलिम्पिकच्या इतिहासातली ही पहिलीच वेळ होती, की तीन शुभंकर अधिकृतपणे निवडण्यात आले.

घुबडाच्या मुखवट्याची ‘सुक्की, नोक्की, लेक्की आणि सक्की’ (Owls Sukki, Nokki, Lekki and Tsukki) यांना स्नोलेट्स (Snowlets) असंही म्हणतात. ‘स्नोलेट्स’मधील स्नो (Snow) म्हणजे शीतकालीन ऑलिम्पिकची एक ओळख आहे, तर लेट्स (lets) म्हणजे या खेलकुंभात सहभागी व्हा. पहिले दोन अक्षरं (SN) सोडली तर औलेट्स (Owlets) असा शब्द होतो, ज्याचा अर्थ आहे तरुण घुबड. सुक्की, नोक्की, लेक्की, सक्की ही चार हिमघुबडं आहेत. सुक्की आगीचं, नोक्की हवेचं, लेक्की पृथ्वीचं, तर सक्की पाण्याचं प्रतिनिधित्व करतं. चार घुबडांची निवड करण्यामागे हेतू हा आहे, की चार वर्षांनी येणाऱ्या ऑलिम्पिकची आठवण.

या चार शुभंकरांची निर्मिती केली आहे लँडर असोसिएट्सने (Landor Associates). मुळात नागानो ऑलिम्पिकच्या शुभंकराचा मान स्नोपल म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कोल्ह्याला (weasel) मिळणार होता. जगभरात घुबडांची पूजा केली जाते.  ग्रीक पौराणिक कथांमध्ये घुबड ही ज्ञानाची अर्थात अथेना देवतेशी संबंधित आहे. या चारही शुभंकरांची नावं सुचविण्यासाठी प्रस्ताव मागवण्यात आले होते. तब्बल 47,484 सूचना प्राप्त झाल्या होत्या. त्यातून ही काव्यात्मक चार नावं निवडण्यात आली.

इझ्झी मूळ ‘व्हाटिझिट’ (Whatizit) होते. मात्र, ‘इझ्झी’ (Izzy) हे नाव ७ ते १२ वर्षे वयोगटातील ३२ अमेरिकी मुलांनी पाच नावांमधून निवडले. या पाच नावांमध्ये किर्बी (Kirby), स्टार्झ (Starz), झॅक (Zack), ग्लीमर (Gleamer) आणि इझ्झी (Izzy) यांचा समावेश होता. एकूण 16 देशांतील मुलांनी निवडलेल्या 3300 सूचनांमधून ही अंतिम पाच नावं निवडण्यात आली होती.

डिझाइनएफएक्स कंपनीच्या जॉन रायन (John Ryan, DESIGNefx) यांनी हा शुभंकर तयार केला आहे. या शुभंकराचं वैशिष्ट्य म्हणजे तो ना प्राणी आहे, ना मानवी आकार, ना एखाद्या वस्तूचा आकार आहे. कार्टून नेटवर्क चॅनलवर 1995 मध्ये ३० मिनिटांचे शैक्षणिक व्यंगचित्र काढून ते सादर करण्यात आले. इझ्झी या शुभंकराला पाच ऑलिम्पिक रिंग जिंकण्याची गरज होती. ‘ऑलिम्पिक रिंगसाठी इझ्झीचा शोध’ या व्हिडीओचा नायकही इझ्झी होता.

हाकोन आणि क्रिस्टिन ही नावं ऐतिहासिक व्यक्तिमत्त्वांची आहेत. तेराव्या शतकातील नॉर्वे आणि लिल्लेहॅमर प्रांताशी संबंधित ही नावं आहेत. १२१७ ते १२६३ या कालखंडातील नॉर्वेचा राजा हाकोन चतुर्थ आणि त्याची काकू राजकन्या क्रिस्टिन यांच्या नावांवरून शुभंकरांची ही नावं निश्चित करण्यात आली आहेत. मानवी रचनेतील ही शुभंकरं दोन आनंदी मुलं आहेत. त्यांनी मध्ययुगीन कालखंडातील कपडे परिधान केले असून, त्याचं मूळ ऐतिहासिक कालखंडाशी संबंधित आहे. ही आधुनिक मुलं तरुण पिढीला पर्यावरण जागृतीचा संदेश देत आहेत. कारी आणि वर्नर ग्रॉसमन यांनी ही शुभंकर तयार केली असून, ती जेव्हिअर रामिरेज कॅम्पुझोनो यांच्या कल्पनेवर आधारित आहेत.

ही शुभंकर नॉर्वेतील मुलांच्या जिवंत जोड्यांमधून निवडण्यात आली आहेत. दहा ते ११ वयोगटातील दहा हजार मुलांच्या जोड्या त्यात सहभागी झाल्या होत्या. यापैकी आठ जोड्यांची अंतिम फेरीसाठी निवड करण्यात आली. शुभंकरांच्या निर्मितीमागे ऐतिहासिक घटना आहे. नॉर्वेचा एक कालखंड कठीण परिस्थितीतून गेला आहे. बिर्केबिनर आणि बॅग्लर्स या दोन कुळांमध्ये सत्तेसाठी घमासान युद्ध झाले. यात बिर्केबिनर कुळातला हाकोन हाकोनसन हा लहान मुलगा होता. त्याला आपल्या समर्थकांसह लिल्लेहॅमर डोंगरावरून पळून जावे लागले. या दोन कुळांमध्ये शांती नांदावी म्हणून बिर्केबिनरची राजकुमारी क्रिस्टिन स्वेरिसडोट्टिर हिने बॅग्लर्सचा प्रमुख फिलिप्पस सिमोनसन याच्याशी विवाह केला.

मॅजिक Magique [Magic] हे नाव बऱ्याच शोधानंतर निश्चित करण्यात आलं. कारण आयोजन समितीने शुभंकरांसाठी नावं शोधताना बरीच माहिती घेतली. मात्र तरीही नाव निश्चित करता आले नव्हते. अखेर शुभंकरच्या निर्मात्याने मॅजिक हा शब्द अनेकदा वापरला होता. अखेर समितीने हेच नाव शुभंकराला दिले.मॅजिक शुभंकर हा स्टार आणि क्यूबच्या आकारापेक्षा थोडासा लहान आहे. त्याची रचना कोणत्याही प्राण्यापासून घेतलेली नव्हती. १९७६ च्या ऑलिम्पिक स्पर्धेनंतरचा हा पहिलाच शुभंकर होता जो कोणत्याही प्राण्याचा प्रतीक नव्हता. त्याचा ताऱ्यासारखा आकार स्पप्न आणि कल्पनेचं प्रतीक आहे. त्याचा रंग फ्रेंच ध्वजापासून घेतला आहे. या शुभंकराचा निर्माता आहे फिलिप्पे मेयरीज (Philippe Mairesse).

मुळात हा शुभंकर मायकेल पायरस (Michel Pirus) यांनी पर्वतीय शेळीपासून तयार केला होता. ऑलिम्पिकला दोनच वर्षे राहिली असताना या कल्पनेला ताऱ्यासारखा आकार देण्यात आला. हा शुभंकर शैक्षणिक भूमिकेतून साकारण्यात आला आहे. ऑलिम्पिकमधील ७,९२४ स्वयंसेवकांना सूचित करण्यासाठी कम्प्युटरच्या मदतीने शैक्षणिक कार्यक्रम समितीने निवडला. हा मॅजिक शुभंकर शिक्षण उपक्रम आणि अनेक गेममध्येही सादर करण्यात आला होता.

कोबी हे नाव उच्चारायला तसं खूपच सोपं आहे. हे नाव बार्सिलोना ऑलिम्पिकच्या आयोजन समितीच्या (Organising Committee of the Barcelona ’92 Olympics) संक्षिप्त कूब’92 (COOB ’92) या नावावरून घेतले आहे. हे नाव निवडण्याचा हेतू हाच होता, की कोणत्याही भाषेत हे नाव उच्चारणे सोपे होईल. मानवनिर्मित पायरेनिअन पर्वतावरील कुत्र्याची रचना क्युबिस्ट शैलीत साकारण्यात आली होती. सुरुवातीला या शुभंकराविषयी संमिश्र प्रतिक्रिया उमटल्या. मात्र महिनाभरात त्याची लोकप्रियता इतकी वाढली, की हा शुभंकर योग्यच असल्याची प्रचीती आली. जेव्हिअर मारिस्कल (Javier Mariscal) यांनी या शुभंकराची निर्मिती केली आहे.

शुभंकरासाठी आयोजन समितीने एक स्पर्धा घेतली होती. त्यात सहा डिझायनरने शुभंकर निवडला. तज्ज्ञांनी मारिस्कलच्या शुभंकरची अंतिम निवड केली. मारिस्कलचा सहभाग केवळ कोबी या शुभंकरापुरता मर्यादित अजिबात नव्हता. त्याने ऑलिम्पिक उद्घाटन सोहळ्यात स्पॅनिश पेंटिंग आणि संस्कृती, तसेच पहिल्या आठ स्पर्धांसाठी त्याने पुरस्कारांसाठी खास फाँटचीही रचना केली होती. या शुभंकराची २६ भागांची दि कोबी ट्रूप (The Cobi Troupe) ही एक कार्टून मालिकाही सादर करण्यात आली होती. उद्देश हाच, की पाच ते बारा वर्षे वयोगटातील मुलांमध्ये कोबी लोकप्रिय व्हावा आणि बार्सिलोना ऑलिम्पिकचे अधिकाधिक प्रमोशन व्हावे. या मालिकेचे अधिकार २४ टीव्ही वाहिन्यांनी खरेदी केले होते.

हायडी आणि हाऊडी  (Hidy & Howdy) हे शुभंकर कॅलगरी प्रांताच्या सेवेचं प्रतीक आहे. ‘हायडी’ (Hidy) हा शब्द हाय (Hi) आणि ‘हाऊडी’ (Howdy) हा शब्द हाऊ डू यू डू (how do you do) या शब्दांपासून घेतला आहे. अमेरिकी लोकांमध्ये हा शब्द अधिक प्रचलित आहे. कॅलगरी प्राणिसंग्रहालयाने आयोजित केलेल्या स्पर्धेतून 7,000 प्रस्ताव या शुभंकरासाठी आले होते. त्यातून हे दोन शुभंकर निवडण्यात आले. हायडी आणि हाऊडी हे ध्रुवीय अस्वलांचं रूप आहे. त्यांनी पाश्चिमात्य हॅट आणि कपडे परिधान केलेले आहेत. ग्रेट स्कॉट प्रॉडक्शनच्या (Great Scott Productions) शीला स्कॉट (Sheila Scott) यांनी या शुभंकरांची निर्मिती केली आहे.

कॅलगरीमधील डिपार्टमेंट स्टोअरच्या प्रतिनिधींच्या एका अभ्यास गटाने शुभंकरांच्या निवडीवर काम केले. साधारणपणे खेळण्यांमध्ये तपकिरी रंगाचा अस्वल लोकप्रिय आहे. पण यापूर्वी 1990 च्या मॉस्को ऑलिम्पिकमध्ये अशा प्रकारचा अस्वलाचा शुभंकर वापरण्यात आला होता. अखेर ध्रुवीय अस्वलाच्या शुभंकराने बाजी मारली. हा शुभंकर थंड मोसमासाठी तयार करण्यात आला होता. हा अस्वल निष्क्रिय नव्हे, तर कृतिशील वाटतो. हाऊडी आणि त्याची बहीण हायडी ही ऑलिम्पिकमधील पहिलीच शुभंकर भावंडांची जोडी होती.

होडोरी हा कोरियन शब्द आहे. ‘होडोरी’ शब्दातला  ‘हो’ (Ho) म्हणजे वाघ आणि ‘डोरी’ (Dori) म्हणजे मर्दानगी. या शुभंकरासाठी सामान्य लोकांमधून एक स्पर्धा घेतली होती. एकूण 2,295 प्रस्तावांमधून ‘होडोरी’ची निवड करण्यात आली. सामान्यपणे वाघाची प्रतिमा कोरियाच्या अनेक कला आणि दंतकथांमध्ये साकारण्यात आली आहे. ही प्रतिमा सकारात्मक बाबींबरोबरच विनोदी, वीरतत्त्व आणि कुलीनताशी संबंधित असते. होडोरीच्या गळ्यात ऑलिम्पिकच्या रिंग आहेत. डोक्यावर कोरियाची पारंपरिक संगमो नावाची हॅट आहे. हॅटवरील रेबिन एस (S) आकारात आहे, जे सेऊल शब्दाचं आद्याक्षर आहे.

ऑलिम्पिक आयोजन समितीने शुभंकर निर्मितीसाठी एक स्पर्धा आयोजित केली होती. त्यासाठी 4,344 प्रस्ताव दाखल झाले होते. त्यातून अंतिम चार प्रस्ताव निवडण्यात आले होते. त्यात ससा, खार, बदकांची जोडी आणि वाघ या चार संभाव्य अंतिम शुभंकरांमध्ये समावेश होता. अखेर किम ह्यून यांनी तयार केलेल्या ‘होडोरी’ नावाचा शुभंकर निवडण्यात आला. किम ह्यून यांनी 1986 च्या आशियाई स्पर्धेसाठीही शुभंकर केला होता.

सॅम हा ऑलिम्पिक शुभंकर दिसायला सुरेख आणि आनंदी आहे. त्याच्या हॅटचा रंग अमेरिकी ध्वजाशी संबंधित आहे. त्यामुळे तो अमेरिकी संस्कृतीशी जोडलेला आहे हे स्पष्ट होते. वॉल्ट डिस्ने प्रॉडक्शनचे (Walt Disney Productions) सी. रॉबर्ट मूरे (C. Robert Moore) यांनी हा शुभंकर तयार केला आहे.

सॅम हा गरुडाच्या छबीचा शुभंकर आहे. गरुडाची छबी निवडण्यापूर्वी लॉस एंजिल्स ऑलिम्पिकचा शुभंकर अस्वल होता. नंतर ही कल्पना बेदखल करण्यात आली. कारण यापूर्वीच मॉस्को ऑलिम्पिकमध्ये अस्वलाची प्रतिमा वापरण्यात आली होती. नंतर अमेरिकेतल्या प्रसिद्ध पक्ष्याचा विचार करण्यात आला. अर्थात, गरुडाशिवाय दुसऱ्या पक्ष्याचा विचार कसा होणार?

दिनारिक आल्प्सच्या जंगलात लांडगे प्रामुख्याने आढळतात. त्यामुळे लांडग्याच्याच वेशात हा शुभंकर ‘व्होको’च्या (Vučko) रूपाने आला. ‘व्हुको’ हसतमुख चेहऱ्याचा आहे. एरव्ही लांडग्याची प्रतिमा भयंकर अशी आहे. मात्र, ‘व्हुको’ने आपली ही प्रतिमा बदलण्याचा प्रयत्न केला आहे. जोझ ट्रोबेक (Jože Trobec) यांनी हा शुभंकर तयार केला आहे.

या शुभंकरासाठी स्पर्धा घेण्यात आली होती. त्यात 836 स्पर्धकांनी आपल्या रचना पाठवल्या होत्या. त्यातून अंतिम सहा प्रतिमा निवडण्यात आल्या. यातील अंतिम प्रतिमा निवडण्यासाठी वृत्तपत्रे आणि मासिकांतील वाचकांची मते मागवण्यात आली. या सहा प्रतिमांमध्ये स्नोबॉल, पर्वतीय शेळी, मुंगसासारखा दिसणारा प्राणी, मेंढी, काटेरी जंगली उंदीर यांचा समावेश होता. युगोस्लाव्हियन अनेक कथांमध्ये लांडग्याचं प्रमुख पात्र रंगवलेलं आढळतं. हे पात्र साहस आणि ताकदीचं, तसेच हिवाळ्याचं प्रतीक आहे.

मिशा (Misha) या अस्वलाचं पूर्ण नाव मिखाइल पोटॅपिच टॉप्टिजिन (Mikhail Potapych Toptygin) असं आहे. अस्वल हे रशियातला परिचित प्राणी आहे. रशियातील जंगलांमध्येच नाही, तर अनेक कथां, गीता, कवितांमध्येही हा प्राणी हमखास आढळतो. व्हिक्टर चिझिकोव (Victor Chizhikov) यांनी या शुभंकराची निर्मिती केली आहे.ऑलिम्पिकच्या पाच रिंगांचा बेल्ट ‘मिशा’ने कंबरेभोवती लावला आहे.

क्रीडाविषयक वृत्तपत्राच्या वाचकांमधून केलेल्या सर्वेक्षणातून अस्वलाची शुभंकर म्हणून निवड करण्यात आली आहे. रशियातून सुमारे 45,000 पत्रे आली होती. एका कलाकारांच्या गटाने ६० ग्राफिक पाठवले होते. अखेर यातून लोकप्रिय इलस्ट्रेटर कलाकार व्हिक्टर चिझिकोवने (Victor Chizhikov) काढलेली अस्वलाची रचना निवडण्यात आली.

रोनी (Roni) हे या शुभंकराचं नाव. हे नाव निवडलं लेक प्लेसिड शहरातील मुलांमधून.  ‘रोनी’ हे नाव ‘रॅकून’ (racoon) नावाच्या सस्तन प्राण्यापासून निवडला आहे. रॅकून हा इरोक्वोयन (Iroquoian) भाषेतील शब्द असून, न्यू यॉर्क, लेक प्लेसिडमध्ये ही भाषा बोलली जाते.