तुमच्या शरीराचा वास आणि आरोग्य

आपल्या शरीरातून प्रतिसेकंद शेकडो रसायने हवेत प्रवाहित होतात. ही रसायने हवेत सहजपणे विरघळतात. कारण यात वाष्प दाब अधिक असतो. याचाच अर्थ असा आहे, की ते तापमानाला उकळतात आणि वायूत परावर्तित होतात. ते संकेत देतात, की आपण कोण आहोत आणि किती निरोगी आहोत. म्हणजेच तुमच्या शरीराचा वास तुमचं आरोग्य नेमकं कसं आहे याची माहिती देत असतो. प्राचीन ग्रीक काळापासून आपल्याला हे माहीत आहे, की जेव्हा आपण अस्वस्थ होतो, तेव्हा आपल्याला वेगळा वास येतो. आज आपण रक्ताच्या विश्लेषणावर अवलंबून असताना, प्राचीन ग्रीक चिकित्सक रोगांचे निदान करण्यासाठी गंध (वास) वापरत असत. तुमचा श्वास घेऊन तो सांगू शकतो, की तुम्हाला फेटर हेपेटिकस- Fetor Hepaticus (म्हणजे यकृत खराब आहे), ज्याचा अर्थ असा आहे की तुम्ही यकृताच्या आजाराच्या मार्गावर आहात. 

वासावरून मधुमेह ओळखा!

तुमच्या शरीराचा वास आणि तुमचं आरोग्य हे ओळखण्यासाठी किंवा हे नातं कसं आहे, हे समजून घेण्यासाठी काही उदाहरणं शास्त्रज्ञांनी दिले आहेत. जर एखाद्या व्यक्तीच्या श्वासाला गोड किंवा फळांचा वास येत असेल, तर डॉक्टर असा निष्कर्ष काढतील, की पचनसंस्थेमध्ये शर्करा तुटत नाही आणि त्या व्यक्तीला मधुमेह झाला असावा. तेव्हापासून विज्ञानाने दाखवून दिले आहे, की प्राचीन ग्रीक लोक बरोबर होते. यकृत निकामी होणे आणि मधुमेह आणि संसर्गजन्य आजारांसह इतर अनेक आजार, तुमच्या श्वासाला एक विशिष्ट गंध- वास देतात.

व्हीओसी (VOC) म्हणजे काय?

शरीराचा किंवा श्वासाचा वास आणि आरोग्य हे ओळखण्यासाठी शरीराच्या वासाचे प्रकार ओळखता येणे आवश्यक आहे. 1971 मध्ये नोबेल पारितोषिक विजेते रसायनशास्त्रज्ञ लिनस पॉलिंग यांनी श्वासात 250 विविध वायुरसायने मोजली होती. या वायुरसायनांना ‘बाष्पशील सेंद्रिय संयुगे’ किंवा व्हीओसी-VOC (Volatile organic compounds) म्हणतात. पॉलिंग यांच्या शोधानंतर इतर शास्त्रज्ञांनी आपल्या श्वासातील आणखी शेकडो ‘व्हीओसी’ शोधले. आम्ही यातून शिकलो, की यातील अनेक ‘व्हीओसी’मध्ये विशिष्ट गंध- वास असतो. मात्र, काहींमध्ये गंध नसतो. आम्ही शिकलो आहोत की यापैकी अनेक VOC ला विशिष्ट गंध आहे; मात्र काहींना आपल्या नाकाला जाणवेल असा गंध नसतो. शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे, की व्हीओसी (VOC)चा वास आपल्या नाकाला ओळखता येतो की नाही, ते एखादी व्यक्ती किती निरोगी आहे, याची माहिती देऊ शकतात.

2005 मध्ये निदान होण्याआधी अनेक वर्षांपूर्वीच त्याचा वास बदलला आहे, याची खात्री झाल्यानंतर एका स्कॉटिश व्यक्तीच्या सुरुवातीच्या पार्किन्सन रोगाची ओळख त्याची पत्नी, सेवानिवृत्त परिचारिका जॉय मिलनर यांनी केली. या शोधामुळे या रोगाचा गंध अचूकपणे ओळखण्यासाठी जॉय मिलनरचा समावेश असलेले संशोधन कार्यक्रम सुरू केले.

एका स्कॉटीश व्यक्तीच्या पार्किन्सन आजाराची सुरुवात झाल्याची जाणीव त्याची पत्नी, निवृत्त परिचारिका जॉय मिलनर यांना झाली निदान होण्यापूर्वीच अनेक वर्षांपूर्वी झाली होती. जॉय मिलनर यांना खात्री पटली, की त्यांचा गंध- वास बदलला होता. या शोधामुळे या आजाराचा गंध- वास ओळखण्यासाठी जॉय मिलनर यांचा समावेश असलेले संशोधन कार्यक्रम सुरू झाले.

कुत्र्यांना त्यांच्या अधिक अत्याधुनिक घ्राणेंद्रियाच्या क्षमतेमुळे मानवापेक्षा जास्त आजारांचा वास येऊ शकतो. परंतु विश्लेषणात्मक साधने जसे की मास स्पेक्ट्रोमेट्री (Mass Spectrometry) सारखं तंत्रज्ञान असलेल्या व्हीओसी (VOC) प्रोफाइलमध्ये आणखी सूक्ष्म बदल कॅप्चर करतात. ते आतडे, त्वचा आणि श्वसनरोग, तसेच पार्किन्सनसारख्या न्यूरोलॉजिकल रोगांशी जोडले जात आहेत.

संशोधकांना विश्वास आहे, की एक दिवस काही आजारांचे निदान केवळ एका उपकरणात श्वास घेऊन होऊ शकेल. श्वासोच्छवास हा शरीरातील व्हीओसीचा एकमेव स्रोत नाही. त्वचा, मलमूत्राद्वारेही तो उत्सर्जित होतो.

त्वचेवरील व्हीओसी (VOCs) हे लाखो त्वचाग्रंथी शरीरातील चयापचय कचरा, तसेच आपल्या त्वचेवर राहणारे जीवाणू आणि इतर सूक्ष्मजंतूंद्वारे निर्माण होणारा कचरा काढून टाकतात.

घामामुळे या जीवाणूंना चयापचय होण्यासाठी अतिरिक्त पोषक द्रव्ये तयार होतात. त्यामुळे विशेषतः गंधयुक्त व्हीओसी (VOCs) होऊ शकतात. अर्थात, घामामुळे येणारा वास व्हीओसी वासाच्या केवळ एक अंश बनवतो. आपल्या त्वचेचे मायक्रोबायोम्स आणि आपले आतडे या सूक्ष्मजंतूंच्या नाजूक संतुलनाने बनलेले असतात. शास्त्रज्ञांचा विश्वास आहे की ते आपल्या आरोग्यावर परिणाम करतात; परंतु हे नातं कसं कार्य करतं याबद्दल आम्हाला अद्याप बरंच काही समजलेलं नाही.

आतड्यांपेक्षा त्वचेचा अभ्यास करणे तुलनेने सोपे आहे. तुम्ही शरीरात खोलवर न जाताही जिवंत मनुष्याच्या त्वचेचे नमुने गोळा करू शकतात. शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे, की त्वचेची व्हीओसी (VOCs) सूक्ष्मजीव आणि मानवी शरीराचे जीवाणू आपले आरोग्य राखण्यासाठी आणि रोगापासून आपले संरक्षण करण्यासाठी एकत्रितपणे कसे कार्य करतात, याबद्दल अंतर्दृष्टी प्रदान करू शकतात.

डब्लिन सिटी युनिव्हर्सिटीतील विश्लेषणात्मक रसायनशास्त्राचे सहयोगी प्राध्यापक एओइफ मोरिन म्हणाले, की माझ्या टीमच्या प्रयोगशाळेत आम्ही तपासत आहोत, की त्वचेच्या व्हीओसी स्वाक्षऱ्या त्या व्यक्तीची भिन्न वैशिष्ट्ये प्रकट करू शकतात की नाही? त्वचेच्या व्हीओसी स्वाक्षऱ्यांद्वारे दिलेले संकेत हे कुत्र्यांना वासाद्वारे लोकांमध्ये फरक करण्यास अनुमती देतात.

मास स्पेक्ट्रोमेट्री

आम्ही या संशोधन क्षेत्रात तुलनेने पहिल्या टप्प्यात आलो आहोत; परंतु आम्ही दाखवून दिले आहे, की त्वचेतील व्हीओसी-VOC किती आम्लीय आहेत यावर आधारित तुम्ही स्त्री आणि पुरुष यांच्यात फरक करू शकता. हे पाहण्यासाठी आम्ही मास स्पेक्ट्रोमेट्री वापरतो. कारण सरासरी मानवी नाक हे व्हीओसी- VOC शोधण्यासाठी पुरेसे अत्याधुनिक नाही.

आम्ही एखाद्या व्यक्तीच्या त्वचेच्या व्हीओसी प्राफाइलवरून काही वर्षांत त्या व्यक्तीच्या वयाचा अंदाजही अचूकपणे लावू शकतो. यात आश्चर्य वाटण्यासारखं काही नाही. कारण वय वाढण्याबरोबरच आपल्या शरीरात ऑक्सीडेटिव्ह तणाव वाढत जातो. जेव्हा तुमची अँटिऑक्सिडंट पातळी कमी असते आणि आपल्या पेशी आणि अवयवांना अपरिवर्तनीय नुकसान होते तेव्हा ऑक्सिडेटिव्ह तणाव उद्भवतो.

आमच्या अलीकडील संशोधनात त्वचेच्या व्हीओसी (VOC) प्रोफाइलमध्ये या ऑक्सिडेटिव्ह नुकसानाची उपउत्पादने आढळली आहेत. हे व्हीओसी( VOCs) केवळ वैयक्तिक गंधासाठीच जबाबदार नाहीत, तर ते वनस्पती, कीटक आणि प्राणी यांच्याद्वारे संप्रेषण चॅनेल म्हणून वापरले जातात. परागकण, तृणभक्षी, इतर वनस्पती आणि त्यांचे नैसर्गिक शत्रू जसे की हानिकारक जीवाणू आणि कीटकांसह वनस्पतींचा सतत व्हीओसी-VOC संपर्क असतो. या मागे-पुढे संवादासाठी वापरले जाणारे व्हीओसी-VOC फेरोमोन्स म्हणून ओळखले जातात.

प्रेम फेरोमोन्सबद्दल विज्ञानाने काय दाखवले आहे? प्राण्यांच्या राज्यात, व्हीओसी (VOCs) कामोत्तेजक म्हणून काम करू शकतात, याचा चांगला पुरावा आहे. उदाहरणार्थ, उंदरांमध्ये सूक्ष्म जंतू असतात जे ट्रायमेथिलामाइन (Trimethylamine) नावाच्या विशेषतः दुर्गंधीयुक्त संयुगात योगदान देतात, जे उंदरांना संभाव्य जोडीदारांच्या प्रजातींची पडताळणी करण्यास मदत करतात. डुक्कर आणि हत्तींमध्येही सेक्स फेरोमोन असतात.

हे शक्य आहे, की मनुष्यसुद्धा जोडीदाराला आकर्षित करण्यासाठी व्हीओसी (VOCs)चे उत्पादन करतात. शास्त्रज्ञांनी आतापर्यंत त्वचा किंवा आपल्या शरीरातून बाहेर पडणारे इतर व्हीओसीला पूर्णपणे डिकोड केलेले नाही. परंतु मानवी प्रेम फेरोमोनसाठी आतापर्यंतचे पुरावे विवादास्पद आहेत. एक सिद्धान्त सूचित करतो, की ते सुमारे 23 दशलक्ष वर्षांपूर्वी गमावले होते जेव्हा प्राइमेट्सने पूर्ण रंगीत दृष्टी विकसित केली आणि जोडीदार निवडण्यासाठी त्यांच्या सुधारित दृष्टीवर अवलंबून राहू लागले.

तथापि, आमचा असा विश्वास आहे की मानवी फेरोमोन्स अस्तित्वात आहेत की नाही, त्वचा व्हीओसी (VOCs) वृद्धत्व, पोषण आणि फिटनेस, प्रजननक्षमता आणि अगदी तणाव पातळी यांसारख्या गोष्टींच्या बाबतीत आपण कोण आणि कसे आहोत हे प्रकट करू शकतात. या स्वाक्षरीमध्ये संभाव्यतः मार्कर समाविष्ट आहेत जे आम्ही आमच्या आरोग्यावर लक्ष ठेवण्यासाठी आणि रोगाचे निदान करण्यासाठी वापरू शकतो.

Visit Us

• Facebook page : @kheliyad
• Instagram : @kheliyad
• X : @kheliyad
• Linkedin : @MaheshPathade03
• Youtube Channel : Team Kheliyad
• WhatsApp Channel: kheliyad
• email : kheliyad.sports@gmail.com

#फेटरहेपेटिकस #FetorHepaticus #यकृतआजार #शरीराचावास, #VOCs #Volatileorganiccompounds #मासस्पेक्ट्रोमेट्री #MassSpectrometry #गंधयुक्तव्हीओसी

Plz subscribe Youtube Channel

[jnews_block_8 header_filter_category=”1632,1636″]