खरोखर एलियन ब्रह्मांडात लपलेले आहेत का?

Mahesh Pathade April 6, 2024

0 1 3 minutes read

खरोखर एलियन ब्रह्मांडात लपलेले आहेत का?

खरंच एलियन आहेत का? त्यांनी कधी पृथ्वीशी संपर्क साधला आहे का? एलियनशी संबंधित आपल्या मनात कुतूहल दाटणारे अनेक प्रश्न आहेत.

Tony Milligan
Research Fellow in the Philosophy of Ethics, Cosmological Visionaries project, King’s College London

खरंच एलियन आहेत का? त्यांनी कधी पृथ्वीशी संपर्क साधला आहे का? एलियनशी संबंधित आपल्या मनात कुतूहल दाटणारे अनेक प्रश्न आहेत. मात्र, याबाबत निश्चित कारण किंवा पुरावा नाही. भलेही यावर अनेक चर्चा होत असतील, पण अद्याप विश्वसनीय माहिती नाही.

भौतिक शास्त्रज्ञ एनरिको फर्मी यांना हे विचित्र वाटलं. त्यांनी 1950 च्या दशकात एक सूत्र सादर केलं, ज्याला आता ‘द फर्मी पॅराडॉक्स’ (The Fermi Paradox) या नावाने ओळखले जाते. हे सूत्र अजूनही परग्रहावरील जीवनाचा (SETI) शोध आणि अंतराळात सिग्नलद्वारे संदेश पाठवण्यासाठी (METI) महत्त्वपूर्ण मानले जात आहे.

पृथ्वी सुमारे 4.5 अरब वर्षे जुनी आहे आणि त्यावरील जीवन कमीत कमी 3.5 अरब वर्षे जुने आहे. ब्रह्मांडाचा विचार करता, जीवनासाठी अनुकूल परिस्थिती अनेक वेळा येण्याची शक्यता आहे. मग सगळे कुठे आहेत?

खरंच एलियन आहेत का?

तुम्ही जर ‘नेटफ्लिक्स’ (Netflix)वरील ‘3 बॉडी प्रॉब्लेम’ (3 Body Problem)चा पहिला भाग पाहिला असेल तर तुमच्या लक्षात येईल. त्यातही हाच मुद्दा पाहायला मिळतो. यात वेन्जी नामक एक व्यक्तिरेखा आहे. रेडिओ वेधशाळेत काम करीत असताना वेन्जीला एका एलियनकडून संदेश मिळतो.

संदेश पाठवणारा, स्वतःला शांततावादी म्हणून घेतो आणि लोकांना प्रतिसाद न देण्याचे आवाहन करतो. तसे न केल्यास पृथ्वीवर हल्ला करण्याचा इशाराही देतो. याची पुढची कहाणी माहीत करून घ्यायची असेल तर या मालिकेच्या दुसऱ्या सिझनची वाट पाहावी लागेल. किंवा सिक्सिन लियूच्या मालिकेतील दुसरे पुस्तक ‘द डार्क फॉरेस्ट’ हे पुस्तक वाचू शकता.

या पुस्तकात सांगितले आहे, की ब्रह्मांडात परग्रहावरील जीव किंवा एलियनची कमतरता नाही. स्वत:चं अस्तित्व वाचविण्यासाठी स्वत:ला लपवत सक्रिय आहेत. त्यात असे नमूद केले आहे, की तांत्रिक प्रगतीचे वेगवेगळे दर सतत शक्तीचे संतुलन अशक्य करतात, ज्यामुळे सर्वांत वेगाने प्रगती करणाऱ्या संस्कृती इतरांना नष्ट करण्याचा पवित्रा घेतात.

अशा धोकादायक वातावरणात जे लोक जिवंत राहण्याचा खेळ सर्वांत चांगला खेळतात, तेच दीर्घकाळ जिवंत राहतात. हा खेळ आपल्यापूर्वीही चालत होता आणि त्यातली रणनीती सर्वांनी शिकली आहे. ती म्हणजे लपणे. खेळ माहिती असलेला कोणीही व्यक्ती इतका मूर्खही नसेल, जो कोणाशी संपर्क साधेल किंवा कोणाच्या संदेशाला उत्तर देईल.

प्रमुख खगोलशास्त्रज्ञ केली स्मिथ आणि जॉन ट्रॅफॅगन यांनी 2020 मध्ये सांगितले होते, की संपर्काच्या प्रतिसादात काहीही करू नये. कारण तसे केल्याने मोठी आपत्ती कोसळू शकते. त्यांचा तर्क आहे, की आपण कोण, ही माहिती उघड होऊ नये म्हणून आपल्याला असं काही करण्यापासून वाचलं पाहिजे. संरक्षणात्मक वर्तन संघर्तातून आपला परिचय दाखवू शकेल. त्यामुळे प्रतिसाद देणे योग्य ठरणार नाही. संदेश पाठवल्याने पृथ्वीच्या स्थानाची माहिती होईल. हाही धोकादायक विचारच आहे.

हे अवकाशाविषयीच्या सोव्हिएत काळातील रशियन साहित्याच्या गृहितकांपेक्षा वेगळे आहे, ज्यात असे मानले जाते, की प्रगत सभ्यता संघर्षातून पुढे जाणे आवश्यक आहे आणि म्हणून मैत्रीपूर्ण वृत्ती सामायिक करते. हे आता संपर्कासाठी प्रोटोकॉलचा एक विश्वासार्ह मार्गदर्शक मानले जाऊ शकत नाही.

डार्विनची चुकीची व्याख्या करणे

विशेष म्हणजे, डार्क फॉरेस्ट सिद्धान्त जवळजवळ नक्कीच चुकीचा आहे किंवा कमीत कमी, आपल्या विश्वात तो चुकीचा आहे. डार्विनच्या सिद्धान्तात अस्तित्वासाठी संघर्ष आणि यात विजेता जिवंत राहण्याच्या शक्यतेवर जोर देण्यात आला आहे. अस्तित्वाच्या स्पर्धेबाबतच्या चार्ल्स डार्विनचे विश्लेषण पुराव्यांवर आधारित आहे.

याच्या उलट आपल्याकडे विदेशी व्यवहार किंवा इतर संस्कृतींमध्ये किंवा त्यांच्यात स्पर्धा झाल्याच्या घटनेबाबत कोणतेही पुरावे नाहीत. हे चांगल्या विज्ञानाशिवाय मनोरंजक अंदाज बांधले जातात. भलेही आपण हा विचार स्वीकारतो, की ही नैसर्गिक निवड समूहस्तरावर, संस्कृतीच्या स्तरावर करू शकत असेल.

भलेही तुम्ही हे मान्य केले, की हे विश्व डार्विनच्या सिद्धान्तानुसार संचालित होत असेल, पण हा तर्क संदिग्ध आहे. कोणतेही जंगल अंधारलेले जंगल म्हणजे डार्क फॉरेस्टसारखे नसते. ती कोलाहलाची ठिकाणे आहेत, जिथे सहविकास असतो.

प्राणी एकमेकांसोबत, परस्परावलंबित्वासह विकसित होतात; एकटे नाही. परजिवी यजमानांवर अवलंबून असतात, फुले परागकणासाठी पक्ष्यांवर अवलंबून असतात. जंगलातील प्रत्येक प्राणी कीटकांवर अवलंबून असतो. परस्परसंबंध चकमकींना जन्म देतात. आपल्या पृथ्वीवरील जंगल अशाच प्रकारे काम करतात.

विशेष म्हणजे, लियू या परस्परावलंबनाला ‘डार्क फॉरेस्ट’ सिद्धान्ताचे मॉडेल म्हणून स्वीकारतात. प्रेक्षक आणि वाचकांना वारंवार सांगितले जाते, की “निसर्गात कोणीही एकटे अस्तित्वात नाही.”

हे खरं तर रेचेल कार्सनच्या ‘सायलेंट स्प्रिंग’ (1962)मधील कोट आहे. हा एक धडा आहे, जो आपल्याला सांगतो, की कीटक आपले मित्र आहेत, शत्रू नाहीत. लियूच्या कहाणीत याचा उपयोग हे समजावण्यासाठी केला जात आहे, की काही व्यक्ती त्वरित एलियन्सच्या बाजूने का जातात आणि सर्व धोके असतानाही संपर्क साधण्याची इच्छा इतकी तीव्र का आहे? हेच कारण आहे, की वेन्जी अखेरीस विदेशी धमकीला उत्तर देते. एलियन्स प्रगत असतील म्हणून ते मैत्रीपूर्ण असतील, या जुन्या रशियन विचारांची कार्सनचे संकेत पुष्टी करीत नाहीत. मात्र, ते ‘डार्क फॉरेस्ट’ सिद्धान्ताच्या तुलनेत अधिक वैविध्यपूर्ण आणि यथार्थवादी चित्र तयार करण्यास मदत करतात.

यामुळेच फर्मी पॅराडॉक्सचा ‘डार्क फॉरेस्ट’ समाधान समजून घेण्याच्या पलीकडचे आहे. वस्तुस्थिती ही आहे, की आपण एखाद्याला ऐकू शकत नाही, यावरून हे संकेत देतात, की ते एक तर आपल्यापासून खूप दूर आहेत किंवा आपण सर्व चुकीच्या मार्गाने ऐकत आहोत किंवा काही जंगलच नाही आणि ऐकण्यासाठी काही नसेलही.

या कवीने अर्जुनाला का म्हंटले अहंकारी धनुर्धारी?