मुलांसाठी डबाबंद दूध अनावश्यक!

मुलांना दिलं जाणारं डबाबंद दूध (toddler milk) प्रचंड लोकप्रिय आहे. उत्तरोत्तर हे दूध आणखी लोकप्रिय होत आहे. ऑस्ट्रेलियात एकतृतीयांशपेक्षा अधिक मुलं हे दूध पितात. जागतिक स्तरावर विचार केला, तर माता-पिता यावर करोडो रुपये खर्च करतात. जगभरात फॉर्मुला दुधाच्या (formula milk) एकूण विक्रीचा अर्धा हिस्सा हेच दूध आहे. 2005 नंतर 200 टक्क्यांनी वाढीचा क्रम असाच सुरू राहण्याची शक्यताही व्यक्त होत आहे.

लहान मुलांमध्ये या दुधाच्या वाढत्या लोकप्रियतेने अभ्यासक मात्र चिंतीत आहेत. पोषणसामग्री, त्यावरील खर्च, त्याचे मार्केटिंग कसे केले जाते आणि लहान मुलांचे आरोग्य आणि आहार यावर या लोकप्रियतेचा थेट परिणाम होत असल्याने अभ्यासकांमध्ये चिंता व्यक्त होत आहे.

एबीसीच्या ‘7.30’ कार्यक्रमात याविषयी काही अभ्यासकांनी चिंताही व्यक्त केली आहे. एबीसी म्हणजे ऑस्ट्रेलियन ब्रॉडकास्टिंग कॉर्पोरेशन. हे टीव्ही प्रसारण असून, ऑस्ट्र्लियन सरकार या टेलिव्हिजनला निधी देत असते. तर या ‘एबीसी’वर ‘7.30’ हा चालू घडामोडींवरील लोकप्रिय कार्यक्रम आहे.

डबाबंद दूध या उत्पादनावरून सध्या चर्चा झडत आहेत. मात्र, अभ्यासकांनी का चिंता व्यक्त केली, हे समजून घेणं महत्त्वाचं आहे. त्याअनुषंगाने पाच प्रश्न पडतात.

1. मुलांना दिल्या जाणाऱ्या या दुधात आहे तरी काय?
2. या दुधाची तुलना गायीच्या दुधाशी का केली जाते?
3. हे डबाबंद दूध लोकप्रिय कसे झाले?
4. मुलांसाठी असलेले दूध काय आहे?
5. हे डबाबंद दूध आरोग्यदायी आहे का?

एक ते तीन वर्षांपर्यंतच्या मुलांसाठी असलेले डबाबंद दूध उपयुक्त असल्याचे मानूनच या दुधाचे मार्केटिंग केले जाते.

या अल्ट्रा-प्रक्रिया केलेल्या दुधामध्ये पुढील घटक असतात. मलईरहित दुधाची पावडर (skimmed milk powder). ही पावडर गाय, सोया किंवा बकरीच्या दुधाची असते.

• वनस्पति तेल
• साखर (अतिरिक्त साखरेसह)
• इमल्सीफायर्स (Emulsifiers घटक बांधण्यासाठी आणि पोत सुधारण्यात मदत करण्यासाठी)
• अतिरिक्त जीवनसत्त्वे आणि खनिजे

लहान मुलांसाठी तयार केलेल्या दुधात कॅल्शियम आणि प्रथिनांची मात्रा कमी असते आणि नेहमीच्या गाईच्या दुधापेक्षा साखर आणि कॅलरी जास्त असते.

ब्रँडवर विसंबून लहान मुलांना दिल्या जाणाऱ्या दुधात शीतपेयांइतकी साखर असू शकते. नियमित अन्न आणि आईच्या दुधात आढळणारी जीवनसत्त्वे आणि खनिजेच बाळाच्या दुधात असतात आणि चांगले शोषले जातात. जर मुले विविध आहार घेत असतील तर त्यांना उत्पादनांमध्ये आढळणाऱ्या पोषक तत्त्वांची आवश्यकता नसते.

जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) आणि ऑस्ट्रेलियाच्या राष्ट्रीय आरोग्य आणि वैद्यकीय संशोधन परिषदेसह जागतिक आरोग्य प्राधिकरण निरोगी मुलांसाठी या दुधाची शिफारस करीत नाहीत.

विशिष्ट चयापचय किंवा आहारविषयक वैद्यकीय समस्या असलेल्या काही मुलांना गाईच्या दुधाचा पर्याय आवश्यक असू शकतो. तथापि, ही उत्पादने सामान्यत: बाळाच्या दुधात आढळत नाहीत आणि हे आरोग्यसेवा प्रदात्याने विहित केलेले विशिष्ट उत्पादन आहे.

लहान मुलांना दिले जाणारे दूधही सामान्य गाईच्या दुधापेक्षा चार ते पाच पटीने महाग असते. ‘प्रीमियम’ हे लहान मुलांचे दूध अधिक महाग आहे. हेच ते उत्पादन आहे, ज्यात जीवनसत्त्वे आणि खनिजे उच्च पातळीसह असतात. याचाच अर्थ असा आहे, की कुटुंबांना बाळाचे दूध परवडण्यासाठी इतर जीवनावश्यक खर्चाला मोडता घालून दुधावर खर्च करण्यास भाग पाडले जाते.

लहान मुलांच्या दुधाचा (डबाबंद दूध) शोध कसा लागला?

शिशू फॉर्म्युला कंपन्यांना त्यांच्या शिशू फॉर्म्युलाची जाहिरात करण्यापासून प्रतिबंधित करणारे नियम टाळता यावेत म्हणून शिशू दूध तयार केले गेले. जेव्हा उत्पादक त्यांच्या बाळाच्या दुधाच्या फायद्यांचा दावा करतात, तेव्हा बरेच पालक असे गृहीत धरतात, की दावा केलेले फायदे शिशु फॉर्म्युला (क्रॉस-प्रमोशन म्हणून ओळखले जाते)वरही लागू होतात. दुसऱ्या शब्दांत सांगायचे तर, मुलांसाठी दुधाचे मार्केटिंग केल्याने त्यांचा म्हणजे पालकांचा शिशु फॉर्म्युलामध्ये (formula milk)रस वाढतो.

उत्पादक त्यांच्या बाळाच्या दुधाची लेबले त्यांच्या शिशु फॉर्म्युलाप्रमाणे बनवून ब्रँड अपील आणि ओळख निर्माण करतात. ज्या पालकांनी शिशू फॉर्म्युला वापरला आहे, तेच दूध त्यांच्या वाढत्या मुलांनाही पाजणे ही पुढची पायरी मानली जाते.

लहान मुलांचे दूध इतके लोकप्रिय कसे झाले?

मुलांच्या दुधाची मोठ्या प्रमाणावर जाहिरात केली जात आहे. पालकांना सांगितले जात आहे, की मुलांसाठी दूध आरोग्यदायी असते आणि त्याला अतिरिक्त जीवनसत्त्वे प्रदान करतात. जाहिरातींच्या माध्यमातून पालकांना विश्वास दिला जातो, की यामुळे त्यांच्या मुलांची वाढ आणि विकास, त्यांच्या मेंदूचे कार्य आणि संरक्षणप्रणालीला फायदा होईल.

जी मुलं जेवण करण्यास टाळाटाळ करतात अशा मुलांच्या पोषणावरील उत्तर म्हणून पौष्टिक डबाबंद दूध पुढे केले जाते. खाण्यास टाळाटाळ करण्याची मुलांची सवय सगळीकडे सारखीच असते. त्यात नवीन काही नाही. मात्र, मुलांना डबाबंद दूध नियमित दिल्याने त्यांच्यात चिडचिडेपणा वाढण्याचा धोका निर्माण होऊ शकतो. कारण यामुळे नवे खाद्यपदार्थ खाण्याची संधी मुले गमावू शकतात. हे दूध गोड असते आणि ते चावण्याचीही गरज पडत नाही. आणि ते मूलत: संपूर्ण पदार्थांद्वारे प्रदान केलेली ऊर्जा आणि पोषक तत्त्वे विस्थापित करते.

वाढती चिंता

सार्वजनिक आरोग्य अभ्यासकांसह डब्लूएचओ (WHO)ने मुलांसाठी असलेल्या डबाबंद दुधाच्या जाहिरातीबद्दल अनेक वर्षांपासून चिंता व्यक्त करीत आहे. ऑस्ट्रेलियात मुलांच्या दुधाला प्रोत्साहन देण्याच्या पद्धतीवर नियंत्रण आणण्यासाठी पावले उचलली जात असली तरी त्याचा कोणताही परिणाम होत नाही.

लहान मुलांचे दूध हे ज्या खाद्यपदार्थांच्या श्रेणीमध्ये येते, ज्यांना कोणत्याही जाहिरात निर्बंधांशिवाय मजबूत बनवण्याची परवानगी आहे (जीवनसत्त्वे आणि खनिजे जोडण्यासाठी). ऑस्ट्रेलियन ग्राहक आयोगालाही बाळाच्या दुधाचे मार्केटिंग वाढण्याची चिंता आहे. असे असूनही, त्याचे नियमन करण्याच्या पद्धतीत कोणताही बदल झालेला नाही. हे ऑस्ट्रेलियातील अर्भक फॉर्म्युलासाठी ऐच्छिक विपणन निर्बंधांच्या विरुद्ध आहे.

काय होण्याची गरज आहे?

लहान मुलांच्या दुधासह व्यावसायिक दुधाच्या फॉर्म्युल्याची जाहिरात पालकांवर प्रभाव पाडते आणि मुलांचे आरोग्य बिघडवते, याचे भरपूर पुरावे आहेत. म्हणून सरकारने पालकांना या जाहिरातीच्या प्रभावापासून रोखण्यासाठी आणि मुलांचे आरोग्य सुधारण्यास प्राधान्य देण्यासाठी कारवाई करण्याची गरज आहे.

अर्भकाच्या जन्मापासून तीन वर्षांच्या मुलांसाठी सर्व फार्म्युला उत्पादनांच्या जाहिरातींवर (विक्रीवर नाही) बंदी घालण्याची मागणी अभ्यासकांसह सार्वजनिक आरोग्य अधिकारी आणि वकील करीत आहेत. त्याचबरोबर लहान मुलांच्या फॉर्म्युलांसाठी उद्योगाद्वारे स्वयं-नियमन करण्याऐवजी सरकारद्वारे जाहिरात निर्बंध असणे अनिवार्य केले पाहिजे. आपण उगाच पालकांना दोष देण्यात अर्थ नाही.

‘कोंबडीच्या पायाची…’ एलिसन फेलिक्स

#बच्चोंकादूध #toddlermilk #Canned milk #children #formulamilk #डबाबंददूध #फॉर्म्युलादूध

Visit us

• Facebook page : @kheliyad
• Instagram : @kheliyad
• X : @kheliyad
• Linkedin : @MaheshPathade03
• Youtube Channel : Team Kheliyad
• WhatsApp Channel: kheliyad
• email : kheliyad.sports@gmail.com

[jnews_block_9 first_title=”Read More At :” header_text_color=”#dd3333″ header_line_color=”#dd3333″ header_filter_category=”2123″]